وقتی ما به خطوط موجود در جهان امروز نظر بیفکنیم و به ویژه خطوط مللی را که سابقه تاریخی ممتد دارند از بین آثار گونانشان ملاحظه کنیم در می یابیم که این خطوط یکباره و بدون مقدمه خود نمایی نکردند.
با پی جویی و استقصار در دوران های مختلف گذشته پیشینه و ریشه ی خطوط را در سر لوحه تمدن تاریخی بشر جستجو میکنیم.با اینکه هنوز نقاط و نکات مبهم بسیار در سر راه است خوشبختانه در این عصر فعالیت کاوش کنندگان و زحمات دانشمندان و محققان در بسیاری از نقاط تاریک حتی جهان های گم شده دیرین پرتو افکنده و راه تحقیق بیشتر را باز کرده است تا بدانجا که می توانیم امروز به بعضی اسرار تمدن روزگاران باستان و هنر و صنایع اقوام کهن پی ببریم.
سنگ نوشته ها و الواحی که در حفاری های به دست آمده به منزله نور افکن هایی بوده که تا حدی این راه تاریک و پر پیچ و خم وتاب را روشن ساخته و در های های تحقیق را باز نمده است .ضمنا این سند ها ارزش و اهمیت هنر خط و اختراع ان را پیش از بیش به ثبوت رسانیده است.
اختراع خط و تشکیل الفبا نخستین گام بشر به سوی تمدن و مهمترین پدیده انسانی و کلید هر دانش است.
بی جهت نیست که آغاز دوران تاریخی را با پیدایش خط میزان کرده اند.
دیر زمانی است که مردم جهان به اهمیت پیدایش خط و الفبای آن پی برده و خواسته اند بدانند کی و کجا اختراع شده است ولی با وجود تحقیقات و آراء مختلف این بحث هنوز به مرتبه قطعیت نرسیده و تحقیقات همچنان ادامه دارد.
نقل از کتاب اطلس خط (زنده یاد استاد فضائلی)
اینک ما این بحث را در ضمن چند طلیعه بنظر خوانند گان ارجمند می رسانیم:
طلیعه یک تاریخ الفبا
از مطالعات کتب و مقالات راجع به تاریخ الفبا و چگونگی پیدایش حروف مسلم شده است که همه خطوط حرفی جهان از یک اصل مشترک بوجود آمده است.
اختلاف نظر بسیار میان محققان مشاهده میشود که صاحب هر نظریه ای سعی دارد صاحبان نظریه های دیگر را به اعمال عرض نژادی و سیاسی و مذهبی و یا طرفداری از آنها متهم سازد ولی آنچه مسلم است این است که چه در آنها اعمال غرض شده یا نشده باشد،نتیجه قطعی تا کنون حاصل نگردیده است.
صاحبان نظریه های مختلف گروهی طرفداری اصل آریایی و سومری،عده‌ای جانبدار اصل مصری،جمعی قائل به اصل سامی بابلی،و بعضی تابع نظریه های دیگر و بالأخره برخی طرفدار مأخذ الهی ووحی
شده اند
بدین شرح:
«پیچیدگی و ابهام آغاز اختراع خط یکی از نویسندگان دائره المعارف بریتانیا را واداشته است که این حقیقت را اظهار نماید:چهار صد سال است که دانشمندان جهان بر کشف این مهم همت گمارده اند ولی هنوز از حقیقت دور مانده‌اند و چون ما نمی توانیم از روی تاریخ صحیح و حدس تاریخی دقیق ظهور الفبا ع تعیین نمائیم پس ناچار باید بموجب مدارک صحیح که از کتب آسمانی استفاده می شود اعتراف نمائیم که این موضوع از اختراعات بشری نبوده و از الهامات آسمانی بوده است که بوسیله پیامبران به مردم تعلیم داده شده است.نقل از مجله مهر شماره 5 سال 42»
خرد هر کجا گنجی آرد پدید زنام خدا سازد آنرا کلید
خدای خرد بخش بخرد نواز هم او نا خرد مند را چاره ساز
سپاس و ستایش پروردگاری را که جز او آ فریدگاری نیست .و درود نامحدود بر حضرت محمد (ص) پیامبر و فرستاده او و فرزندان و یاران وی باد سلام الله علیهم اجمعین که بخواست و فرمانش مردمان را به نیکوترین وجه و استوارتر ین راه هدایت و راهنمائی فرمود.
با وجودیکه بالغ بر هزار سال است هنرمندان خوشنویسی ایرانی در عرصه خطاطی زحماتی فراوان کشیده وکوششهای وتلاشهای پی گیر در ظهور و ابداع آ ثار خلاقیت خود نموده و برونق این هنر افزوده اند،یعنی با سر انگشت توانا و گهر آسای خویش بر چهره و جبین پر نیایی کاغذ و تارک فیروزه ای کاشی مساجد و اماکن مقدسه و پیشانی سخت سنگها و الواح کهن تاریخی به نقش آفرینی پرداخته اند،که حاصل این مجاهدات و زحمات خستگی ناپذیر و پردامنه همواره زیب و زیور موزه ها و کتابخانه ها و ابنیه ها و نیز مجموعه داران صاحب ذوق در سراسر جهان عموما و ایران خصوصا میباشد،زیر خط که در بین همه ی مال دنیاوسیله انتقال وثبت وضبط مفاهیم ومقاصد است در ایران ما بصورت رشته‌یی از هنر های ظریفه زیبای یدی متجلی شده وبدستیاری خوشنویسانی بزرگ و نام آور باوج زیبائی و کمال رسیده است. معهذا اعتماد استادان خوش نویس و با اتفاق عموم اهل فن و خط شناسان و بطور یکه تاریخ گواهی میدهد از سه قرن ونیم پیش تا بحال در میدان هنر نمایی خط نستعلیق خوش نویسی به عظمت میر عماد حسنی سیفی قزوینی ملقب به عمادالملک-میرزا محمد رضا کلهر ملقب به قدره الکتاب و میرزامحمد حسین خان سیفی قزوینی مقلب به عماد الکتاب که آخرین ستاره پر فروغ آسمان صنعت خط و همانند دو همتای سلف خود یکی از سرمایه های معنوی و پر ارج ایران و از مفاخر این مرز و بوم است ظهور نکرده است و آثار این سه نفر هر یک بجای خود بی نظیر مصدقه سحر حلال است.می دانیم که از میان تمام خطوط که با شیوه کاملا جدا و متمایز از سایر خطها نوشته می شود ،خط نستعلیق از لحاظ زیبائی فوق العادهاش (عروس خطوط ایرانی ) نامیده میشود و ابداع و اختراع مردم ایران زمین است و از دیر باز به عنوان بهترین خط از لحاظ صورت و معنی شناخته شده است.این هنر اصیل و قدیمی و ملی ایران توجه مردم جهان را بخود معطوف ساخته تا جائیکه باستان شناسان و هنر شناسان از ان تعریفها و تمجیدها کرده اند ،مخصوصا خارجیان مقادیر فراوانی از نمونه های جالب و ذیقیمت از قطعات مختلفه انواع خطوط ایرانی را با خود برده چنانکه می دانیم زینت موزه ها و کتابخانه ها قرار داده اند ومن خود بسیاری از مردم هنر دوست خارجی ویا جهانگردانی راکه به کشور ما می آیند دیده ام که عتیقه فروشیها را تفحص و تجسس کرده تا قطعه یا قطعاتی از خطوط فارسی (ایران) را با بهای گزاف خریداری و دربازگشت به مملکت خود بیاد گار ببرند وهنوز هم می برند......
به قلم استاد علی راهجیری گیلانی( زبد الکتاب) از کتاب زندگانی و آثار عمادالکتاب
خط در حجاز
نزدیک به ظهور اسلام و ظهور اسلام- انتشارات عربی
از تحقیقاتی که در باره بنیاد و پیدایش خط و اساس و بنیان خط کوفی آورده شد و تواریخ معتبر گویای آنست،دانسته میشود که در آن روزگار(نزدیک بر زمان ظهور اسلام)مکه علاوه بر آنکه بتخانه بزرگ و مطاف همه قبائل عرب بود.بواسطه وقوع آن بر محمل تقاطع چندین راه کاروانی تجارتی مهم پیوسته قوافل یمن وبلا و غسانی و سواحل خلیج فارس و بحر احمر،بدانجام آمد و شد می کردند و سکنه مکه با آنها در تماس بودند.ضمنا اهل مکه وقرشیان با ادامه سفرها ی زمستانی و تابستانی با ساکنان شمالی و جنوبی عربستان و ایران روابط تجاری برقراری کرده بودند.این کیفیت و موقعیت بتدریج ساکنان مکه را وادار کرد که تأسیساتی جهت رفاه حال تجار و واردین ایجاد کنند،